چگونه براى روزهاى امتحان برنامه ريزى كنيم؟


چكيده: 

   امتحان را همه ما به خوبى مى‏شناسيم و با تمام وجود آن را لمس و احساس كرده‏ايم و درباره آن كوله‏بارى از خاطرات تلخ و شيرين همراه داريم.
   با رسيدن فصل امتحانات، گاه بذر نگرانى و دلهره و گاه ترسى پنهان و موهوم شكل مى‏گيرد. اين مقاله مى‏كوشد اين ابعاد را بررسى كند و با ارائه پيشنهادهايى، عوامل بازدارنده و اخلالگر را به مرز صفر برساند؛ گرچه صحبت از تمام عناصر و زواياى اين پديده به مجموعه‏اى از مقالات نياز دارد. با عنايت به ضيق زمان و ضرورت اين فصل، مطالب به اختصار ارائه مى‏گردد تا ان شاء ا... همه از آن بهره گيرند. 

اهمیت برنامه ریزی در فصل امتحان :

   در خصوص اهميت برنامه ريزى، محققین مطالب زیادی مطرح نموده اند . چهار فايده اصلى كاربرد برنامه ريزى عبارت است از:

1 -  هدفمندى

2 - بركت زمان

3 - كاهش دغدغه

4 - نتايج فراوان

   امروزه ضرورت برنامه ريزى، با عنايت به سرعت، اطلاعات، قدرت و تحولات انفجارى موجود، از آفتاب روشن‏تر است .
   اهميت برنامه ريزى آن قدر روشن و بديهى است كه بى‏نياز از تاكيد به نظر مى‏رسد. اين اصل در تمام مراحل حيات آدمى و در همه امور جارى او لازم الاجرا است . برخى صاحب‏نظران معتقدند: ما با برنامه‏ريزى، تمام امكانات خويش را جهت وصول به هدف تعيين شده بسيج مى‏كنيم و به نوعى هماهنگى مى‏رسيم . بهترين مثال در اين زمينه فصل امتحانات يا كنكور است.
   فصل آزمون‏ها، از محسوس‏ترين زمان‏ها جهت به كارگيرى يك برنامه ريزى منسجم و مجدّانه به شمار مى‏آيد؛ چون برنامه ريزى روش نظامدار انجام امور است و بدون به كارگيرى آن ، اهداف حاصل نمى‏گردند . در حالت فقدان برنامه به روزمرگى دچار خواهيم شد و با انجام مطالعات پراكنده انگيزه‏هاى خود را ضعيف مى‏سازيم كه محصول آن اضطراب و نگرانى‏ها است. به منظور ورود به قلمرو جادويى و شگفت‏انگيز برنامه ريزى در فصل امتحانات و ارزشيابى‏ها، ابتدا بايد تمام افكار محدود كننده را از خود برانيد و به يك موجود معنوى تبديل شويد؛ موجودى كه در قلمرو درونى‏اش محدوديتى ندارد . در اين حالت، به سطح جديدى از معرفت درونى مى‏رسيد كه با شما نجوا مى‏كند: «من مى‏توانم در اين لحظه چنين كارى را به خوبى انجام دهم» .
   جالب اين كه با چنين باورى تمام كمك‏هاى مورد نياز را دريافت خواهيد كرد. اگر بخواهيم ذهن را در جايگاهى قرار دهيم كه معجزه بيافريند، بايد همه چيز را به برنامه و توكّل در آميزيم. 


اضطراب امتحان‏ :

   واژه اضطراب امتحان كه از تركيب كلمه‏هاى اضطراب (Anxiety) و امتحان (Test) تشكيل شده ، نوعى حالت هيجانى ناخوشايند و مبهم است كه باپريشانى، وحشت، هراس، تپش قلب، تعريق، سردرد و بى قرارى، تكرّر ادرار و تشويش همراه است. آنچه اين حالات را از هراس يا ترس شديد جدا مى‏كند اين است كه منبع اضطراب معمولاً به طور دقيق شناخته شده نيست ؛ اما در ترس شديد اغلب علت هراس براى ما مشخص است.


علل اضطراب امتحان: 

   به عقيده صاحب‏نظران سه دسته عوامل در اضطراب دخالت دارند.

1 - عوامل فردى و شخصيتى

2 -  عوامل اجتماعى

3 -  عوامل آموزشى 

1- عوامل فردى و شخصيتى :

   تعدادى از اين عوامل عبارتنداز: 
1 – 1- بين اضطراب امتحان و اضطراب عمومى كه يك خصيصه و صفت شخصيتى است و ميزان آن در افراد مختلف متفاوت است، رابطه وجود دارد. يعنى گاه فرد مضطرب علاوه بر شرايط امتحان در شرايط رانندگى و سخنرانى و گفت و گو نيز اضطراب دارد. براى حل اين مشكل موارد زير پيشنهاد مى‏گردد: 
الف) مطالعه و پرسش از خود
ب) تصور سخنرانى خود براى ديگران 
ج) نوشيدن آب قبل از سخنرانى و حتى امتحان جهت كاهش تنش‏
2 – 1- اعتماد به نفس ارزش و اعتبارى درونى است كه يك فرد در زمينه‏هاى مختلف زندگى، تحصيلى، اجتماعى، جسمانى و هوش براى خود قائل است. افرادِ داراىِ اعتماد به نفسِ بالا براى برخورد شايسته با امتحان و مشكلات توانايى زيادى دارند.
3 – 1- هوش و توانايى ذهنى و شناختى در رفتارها، فعاليت‏ها و انديشه‏ها و عواطف تأثير بسيار دارد. ساراسون و همكارانش نشان داده‏اند كه بين هوش و اضطراب امتحان رابطه مستقيم وجود دارد. بر اين اساس، افراد با سطوح هوشى مختلف از نظر تجربه اضطراب امتحان متفاوتند؛ يعنى افراد داراى بهره هوشى متوسط، در مقايسه با افراد داراى بهره هوشى بالا و پايين، از اضطراب ناتوان كننده‏اى رنج مى‏برند. البته اين مسأله با مشاوره قابل تعديل است. 
4 – 1- گاهى افرادى كه از اضطراب امتحان رنج مى‏برند، افكارى منفى و اغلب غير واقعى از خود دارند ؛ خود را فردى شايسته نمى‏دانند و به شدّت از شكست مى‏ترسند. اين افراد بايد نقاط مثبت خويش را فهرست كنند و نقاط قوت خويش را پيش‏رو بگذارند تا بدانند خداوند هيچ موجود بى‏استعدادى نيافريده است.
به نظر مى‏رسد افراد نسبتاً خوش بين - نه خوش خيال - در زندگى و تحصيلات خود موفقيت بيش‏تر كسب مى‏كنند. هنگامى كه شخص امتحان مى‏دهد، داشتن احساس و تفكّرِ مثبت و خوش بينانه مى‏تواند موجب كاميابى‏اش شود. در واقع اين اضطراب نيست كه به طور مستقيم به ضعف عملكرد و نمره پايين فرد در آزمون مى‏انجامد، بلكه سبب اصلى شكست، افكار نامربوطى است كه اضطراب به ارمغان مى‏آورد.
5 – 1- هر آزمونى آمادگى ويژه مى‏طلبد. آمادگى براى بعضى از آزمون‏ها به ساعت و براى بعضى به روز است. گاه اضطراب امتحان در عدم توازن زمان تخصيصى ما و زمان لازم براى كسب آمادگى ريشه دارد. هر اندازه ميزان آمادگى پايين باشد، اضطراب شديدتر خواهد بود.
بسيارى از افراد هنگام امتحان و در زمانى كه بايد سراغ كتاب بروند، از آن مى‏گريزند؛ چون اصولاً انسان از قيد و بند گريزان است. اينان بايد توجه داشته باشند مطالعه درسى قيد و بند نيست، پلكان صعود به بلندى‏ها و رشد است. آدمى معمولاً با وعده گذارى درونى و موكول كردن مطالعه به يك ساعت يا چند ساعت بعد و ترديد در شروع، زمان‏ها را از دست مى‏دهد و دچار اضطراب فقر زمان مى‏شود.
6 – 1- برخى از صاحب‏نظران معتقدند بازدهى و عملكرد ضعيف افراد داراى اضطراب بالا به ميزان زيادى به كيفيت توجه و تمركز آنان در خلال امتحان بستگى دارد. فرد مضطرب، به علت توجه به تشويش و نگرانى خود در هنگام امتحان، به محتواى اصلى امتحان كم‏تر توجه مى‏كند و اين مسأله به عملكرد پايين وى مى‏انجامد.


2- عوامل اجتماعى‏ :

   انتظارات و توقعات، چشم و هم چشمى‏ها و تشديد آن توسط مراكز آموزشى و جامعه و خانواده در اين بخش مى‏گنجد؛ براى نمونه به ذكر چند مورد بسنده مى‏شود: 
2-1- رقابت: مقصود رقابت‏هاى ناسالم و بيمارى 20 گرايى است كه از جهت روانى پيامد هايى زيانبار دارد.
2-2- انتظار تحميلى: عمدتاً افراد حاشيه‏اى براى فرد دام گستر مى‏شوند و آثار و تبعات روانى به بار مى‏آورند. انتظارهاى تحميلى، دانش آموز و دانشجو را در جلسه امتحان به مرحله قبض روح مى‏رساند.


3- عوامل آموزشى‏ :

   ميزان شيوع اضطراب امتحان در مقطع ابتدايى كم‏تر از راهنمايى و در راهنمايى عموماً كم‏تر از دبيرستان است؛ ولى در كنكور به اوج مى‏رسد. البته اين اضطراب گاه در دانشگاه نيز اوج مى‏گيرد؛ ولى شايع نيست و در سيستم آموزشى و تفاوت‏هاى تدريس و آزمون ريشه دارد. 


واژه‏شناسى آموزشى‏ :

   امتحان به معناى «آزمودن، آزمون، آزمايش، آزمايش كردن، تجربه، تفحص، تجسس، تفتيش، جست‏وجو، نگريستن، تأمل كردن و انديشيدن پايان كار و...» است‏1. امروزه يكى از انگيزه‏هاى مهم مطالعه امتحان است؛ متأسفانه سهم ساعتى ما از مطالعه براى هر ايرانى 2 ساعت است. در بعضى از ملل جهان «ساعت» ملاك مطالعه است؛ براى مثال ژاپنى‏ها با داشتن روزنامه‏ها و مجلات در تيراژ ميليونى و سطح مناسب چاپ، نشر، عرضه و فروش كتاب در صدر جدول ساعات مطالعه قرار دارند و مطالعه را در معناى صحيح آن «يعنى به دقت نگريستن در هر چيز براى واقف شدن به آن» به كار مى‏برند.
بعضى صاحب نظران معتقدند: مطالعه يعنى خواندن و باز خواندن يك قطعه، يادداشت برداشتن و مطالب را بررسى كردن و در اهميت لازم قرار دادن.
   گروهى ديگر مى‏گويند: مطالعه و خواندن كتاب يا نوشته، كارى پويا و فعال است و منتج به يادگيرى، ياد سپارى و انتقال مجدد آموخته‏ها مى‏شود.
   البته با فرض هر تعريفى، روش مطالعه متفاوت خواهد بود. مطالعه براى امتحان با همه انواع مطالعات تفاوت دارد و با تعريف آخر متناسب‏تر مى‏نمايد.


اصول مطالعه و يادگيرى‏ :

عمدتاً در زمان امتحان، براى بهبود و افزايش يادگيرى، بايد اصول زير رعايت گردد: 
1- اصول پيش از شروع مطالعه: 
1-1- تعيين هدف و انگيزه 
1-2- تعيين مدت لازم‏
1-3- تعيين مقدار مطالعه‏
1-4 انتخاب محيط مناسب‏
1-5. اجتناب از امورى مانند پر بودن معده، اضطراب‏هاى نابه جا و تخيلات‏
2- اصول هنگام مطالعه:
2-1- مطالعه فعال و جدى‏
2-2- حفظ آرامش‏
2-3- دورى از عوامل اخلالگر مانند جلسات خانوادگى، صداى تلويزيون و راديو و محيط پر سر و صدا و...
2-4- در صورت امكان يادداشت بردارى نكات مهم‏
2-5- برخورد سؤالى با مطالعه آموختنى‏
2-6- ترك افكار منفى‏
2-7- تمركز حواس‏
2-8- استراحت كردن هنگام مطالعه 
هر 45 دقيقه تا يك‏ساعت، استراحت پنج دقيقه‏اى لازم است.
2-9- علامت گذارى نكات مهم‏
3- اصول بعد از پايان مطالعه:
3-1- تكرار آموخته‏ها و مرور آن‏ها 
3-2- تأكيد بيش‏تر بر نكات علامت گذارى شده 
3-3- در صورت امكان مباحثه 


نكات مهم براى بهبود مطالعه‏ :

1- تعيين هدف و انگيزه 

   داشتن هدف و انگيزه از عوامل مهم روند يادگيرى است. وقتى با مطالب درسى هدفمند برخورد مى‏كنيم، به آرامش روانى و مرزهاى قدرت يادگيرى مى‏رسيم. داشتن هدف، ترسيدن از كمبودها را كاهش مى‏دهد؛ زيرا ترسيدن از كمبودها موجب مى‏شود نتوانيم به اين موضوع پى ببريم كه هم اكنون به اندازه كافى ارزشمنديم و توانايى فوق العاده داريم.


2- تعيين مدت زمان مطالعه‏

   معمولاً 24 ساعت شبانه روز را به 3 قسمت صبح تا ظهر، ظهر تا شب و شب تا صبح تقسيم بندى مى‏كنند. اگر در شبانه روز 8 ساعت را براى مطالعه در نظر بگيريم - يعنى 13 زمان را لحاظ كنيم - 23 (16 ساعت) به استراحت و كارهاى جنبى و تغذيه اختصاص مى‏يابد. چنانچه 8 ساعت احيا شده را در طول روز به تناسب كار و مشغله تقسيم كنيم، در طول هفته شاهد 56 ساعت وقت مفيد با رعايت روزانه 16 ساعت وقت آزاد خواهيم بود كه جمعاً در طول هفته 112 ساعت وقت آزاد مى‏شود.
   از زاويه ديگر كه بنگريم، به زعم اغلب صاحب نظران فنون يادگيرى، آدمى بايد مهارت يادگيرى خود را به صورت منفصل تقسيم كند؛ يعنى اگر قرار است سه ساعت به طور مستمر مطالعه كند، حتماً بين هر ساعت استراحت داشته باشد تا دچار تراكم مطالب و فلات يادگيرى نشود. 
   در مسأله ارتباط زمان و مباحث مورد مطالعه، نكته حائز اهميت اين است كه انسان، مطالب عميق و استدلالى، مانند رياضى و آمار را در اوايل روز بهتر ياد مى‏گيرد؛ مطالب نظرى، مانند فلسفه و زيست‏شناسى و منطق را بعد از ظهر بهتر مى‏آموزد؛ مطالب ذوقى، زبان، قواعد دستورى و نظرى صرف، مانند ادبيات فارسى، زبان انگليسى و تاريخ را شب بهتر ياد مى‏گيرد.


3- محيط مناسب 

   رعايت عوامل محيطى زير براى مطالعه قابل عنايت است:
3-1- پر بودن معده ميزان يادگيرى و انگيزه مطالعه را كاهش مى‏دهد.
3-2- در اثر مطالعه، قند خون كاهش مى‏يابد. بدين سبب، اصطلاحاً گفته مى‏شود افراد شيرينى خور مى‏شوند. بهتر است از تنقلات طبيعى، از جمله كشمش كه اثرى عجيب بر حافظه دارد، استفاده شود.
3-3- تا حد ممكن مواد نشاسته‏اى مصرف نشود. 
3-4- مصرف لبنيات خصوصاً ماست و دوغ موجب خواب آلودگى مى‏گردد و لازم است ميزان مصرفشان كاهش يابد.
3-5- گرسنگى زياد نيز يادگيرى را مختل مى‏كند.


4- مطالعه فعال و جدى‏

   در مطالعه فعال، آدمى آماده پذيرش الفباى يادگيرى و اصول و قواعد علمى است. لوازم اين نوع مطالعه عبارت است از:
4-1- آغاز مطالعه با دقت و اصطلاحاً آرام و بدون شتاب 
4-2- در صورت امكان صفحات نخست 2 بار خوانده شوند تا ذهن آمادگى لازم را پيدا كند. (اصطلاحاً نرمش ذهنى) 
4-3- دورى از تعارفات و جديت درباره زمان تخصيص يافته به مطالعه‏
4-4- انجام چند تمرين تمركز كه در پيش شماره 4 پرسمان، در مقاله تكثير زمان، به آن اشاره شده است.
   تا حد امكان بايد در حفظ آرامش كوشيد. انسان، زمان مطالعه يا تمركز، حساس‏تر مى‏شود و زودرنجى به سراغش مى‏آيد. بهتر است خود را براى اين شرايط آماده سازد و در ضمن از عوامل اخلالگر محيطى بپرهيزد؛ خصوصاً برنامه‏هاى پايان‏ناپذير بزرگ‏ترين قاتل زمان يعنى تلويزيون كه امروزه از صحنه‏هاى خشن آكنده است. تحقيقات اخير نشان مى‏دهد هر تصوير تلويزيون برابر 1000 كلمه بر روان آدمى تأثير مى‏گذارد و اِشتغال ذهنى مى‏آورد. جالب است بدانيد كه مراد از تصوير در اين‏جا فريم است - در هر ثانيه 16 تا 24 فريم از برابر ديدگان ما مى‏گذرد؛ يعنى با احتساب 24 فريم مسلسل، ما در هر ثانيه تحت تأثير 24000 كلمه القايى قرار مى‏گيريم - امروزه متأسفانه اغراض و اهداف خاصى نيز در عقبه خاكريز سريال‏ها و فيلم‏ها وجود دارد. يك شركت امريكايى به سازندگان سريال‏هاى تلويزيونى و فيلم‏هاى سينمايى مبلغ بسيار كلانى پرداخت تا وسط تصاوير، در كل، يك ثانيه از فيلم - در لحظات مختلف فيلم، فريم‏هاى پانزدهم و شانزدهمِ ثانيه‏هاى مختلف - را به تبليغ مشروبات و لوازم خانگى‏اش اختصاص دهند. صاحب استوديوى سازنده فيلم در اعتراض به ناكارآمد بودن اين روش به صاحب كارخانه مى‏نويسد: «2 فريم از 24 فريم يك ثانيه هنگام تماشاى فيلم و سريال ديده نمى‏شود.» صاحب كارخانه اعلام مى‏دارد: «ما نمى‏خواهيم ديده شوند؛ بلكه مى‏خواهيم در ضمير ناخودگاه افراد حك شود و افراد ناخودآگاه به سمت آن محصول كشيده شوند.» در شوروى نيز پيش از فروپاشى، وسط ثانيه‏هاى فيلم‏هاى سينمايى و سريال‏ها فريم هايى از عكس و شعارهاى حكومتى قرار مى‏دادند. سينما روندگان وقتى فيلم سينمايى را مشاهده مى‏كردند، بعد از خروج از سينما، متعجبانه از يكديگر مى‏پرسيدند: نمى‏دانيم چرا تصاوير فلان سياستمدار يا فلان محصول يا فلان شعار به ذهن ما متبادر مى‏شود؟3 اين مثال‏ها نمونه پنهان تاثيرهاى رسانه‏هاى تصويرى است. البته تأثيرات مستقيم و القائات تصويرى آشكار رسانه‏ها به توضيح نياز ندارد و رهاورد آن - همان طور كه قبلاً اشاره گرديد - صرع تصويرى است.


نكات كاربردى براى امتحان‏ :

   به كار بستن نكات زير در بهينه سازى آزمون‏هاى درسى و دانشگاهى و آزمون‏هاى ورودى مفيد مى‏نمايد:
1- مطالعه در طول ترم تحصيلى (نه به قصد امتحان) فقط مرور مطالب، حافظه را براى پذيرش مطالعات بعدى آماده مى‏سازد.
2- چنانچه انسان هر روز بعد از پايان درس و مراجعه به منزل يا خوابگاه در حد نيم ساعت يا بيش‏تر، درسِ ارائه شده را مرور كند، پايدارى مطالب از حافظه كوتاه مدت به بلند مدت و ميان مدت خواهد چرخيد.
3- بهترين را آماده سازى در شب قبل از امتحان، مرور و تكرار الگوهاى سازماندهى شده است. 
4- در طول مطالعه، حافظه تصويرى (چشمى) را فعال كنيد. كدگذارى، رمزگذارى، علامت‏گذارى و واژه سازى از روش‏هاى خوب به شمار مى‏آيند؛ براى مثال براى يادگيرى دوره‏هاى پادشاهى قبل از اسلام در ايران كلمه «مهسا» با تكرار دو حرف آخر (مهساسا) يعنى مادها، هخامنشينان، سلوكيان، اشكانيان، ساسانيان و اسلام، مناسب است.
5- فراموش نكنيد معمولاً 24 ساعت مانده به موعد امتحان، بيش‏ترين يادگيرى‏ها صورت مى‏گيرد. بنابراين، از دغدغه‏ها، اضطراب‏ها، كارهاى غير لازم، دخالت‏ها، مشغوليات كاذب، رسانه‏ها، مجلات و... دورى كنيد.
6- در بعضى از دروس، حريف تمرينى (هماورد علمى) بسيار مناسب است؛ يعنى با يك همكلاسى كه از لحاظ روحى و درسى به هم نزديك هستيد، مطالعه را به صورت مباحثه داشته باشيد.
7- نيم ساعت قبل از برگزارى امتحان از بحث و مطالعه بپرهيزيد. جاى خلوتى بيابيد و تأمل كنيد.
8. حتماً از تجارب بعضى از دوستانتان در مطالعه استفاده كنيد.
9- حتى‏الامكان جلسه امتحان را با يك ذكر آرام بخش شروع كنيد. دعا آرامش است و كلاً ياد خدا آرامش بخش دل‏ها است؛ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ. 
10- گروهى عادت دارند وقتى برگه امتحان را به دست مى‏گيرند، نوشتن پاسخ را آغاز مى‏كنند. گروهى نيز اول محتاطانه به پرسش‏ها مى‏نگرند و بعد جواب مى‏دهند. در اين زمينه به نكات زير توجه فرماييد:
الف) ثابت شده است اگر تمام پرسش‏ها را با تأمل و در آغاز بخوانيد بهتر است. چون حافظه جست‏وجوگر (Researcher Memory) به كار مى‏افتد و كم كم جواب‏ها را مى‏چيند.
ب) سعى كنيد اول به سؤال‏هاى ساده و آسان يا پرسش‏هايى كه بر آن‏ها تسلط داريد، جواب دهيد؛ زيرا هم انگيزه شما را براى پاسخ به ديگر سؤال‏ها بالا مى‏برد و هم فرصتى به حافظه مى‏دهد تا پاسخ پرسش‏هاى ديگر را جست‏وجو كند. سپس سؤالات متوسط را جواب دهيد و در نهايت به پرسش‏هاى مشكل و پيچيده روى آوريد.
11- حتى‏الامكان از ترك سريع جلسه امتحان خوددارى كنيد. توجه داشته باشيد كه زمان تعيين شده جهت پاسخ به سؤالات، حساب شده است. حتى اگر سرعت پاسخ دهى شما بالا است و فرصت امتحان از مدت زمان لازم براى شما بيش‏تر است، سعى كنيد سؤالات و جواب‏هاى خود را دوره كنيد تا به اين نكته شگفت‏انگيز برسيد كه «بسيارى از جواب‏ها به اصلاح و تكميل و تغيير نياز دارند».
12- بكوشيد در جلسه امتحان، با ورقه و حافظه خود و دستى كه به قلم تكيه زده و صفحه را در مى‏نوردد، ارتباط مثلثى برقرار سازيد و از پراكندگى حواس و مشغوليت ذهن و گرداندن چشم به اطراف خوددارى كنيد؛ تا اضطرابِ شما كاهش يابد.
13- باز نگرى پاسخ‏ها بعد از پايان پاسخگويى بسيار مهم است؛ زيرا گاه پيش آمده است كه افراد حتى پاسخ يك سؤال را ننوشته‏اند يا به دستورالعمل برگه‏ها توجه نكرده و با پاسخ به پرسش‏هاى اختيارى، نمره منفى گرفته‏اند.
14- گاه مطالب را خوب مطالعه كرده‏ايم. اما متن سؤال كمى مبهم است. سعى كنيد سؤال را بفهميد و دچار قضاوت زود هنگام نشويد. زيرا «فهم پرسش، نصف جواب است.»
15- تنظيم وقت در جلسه امتحان بسيار مهم است. با حفظ آرامش، زمان بالاى ورقه را با تعداد و محتواى سؤالات تطبيق و تنظيم كنيد. اين كار در پرسش‏هاى تستى از سؤال‏هاى با پاسخ تشريحى راحت‏تر مى‏نمايد.
16- تمركز و خوش خطى يكى از عوامل كاهنده اضطراب و ايجاد كننده آرامش است.


نكته طلايى‏ :

   نبايد فراموش كنيم كه اندكى اضطراب براى زندگى ضرورت دارد. اضطراب درجه‏اى از رنج است و ما بايد شاهد رنج باشيم نه مالك آن. گاه اضطراب در جلسه امتحان حالتى به همراه مى‏آورد كه بسيار مهم است؛ يعنى مطالعه درس خوب انجام گرفته و اضطراب شديد نيست ؛ اما به محض مواجهه با برگه امتحان احساس مى‏كنيم 70 درصد جواب‏ها به خاطرمان نمى‏آيد؛ اين حالت موقتى است. بارها شده است كه جواب پرسش‏هاى اول و دوم به خاطرمان نمى‏آيد؛ ولى وقتى به سؤال سوم مى‏پردازيم، متوجه مى‏شويم پاسخ سؤال‏هاى پيشين را به خاطر آورده‏ايم. متأسفانه بعضى افراد به بُعد جست‏وجوگرى حافظه اشراف ندارند؛ سريع از جلسه امتحان خارج مى‏شوند و بعد از دقايقى تأسف مى‏خورند.

 

 

نکاتی کلی برای اینکه بهتر درس بخوانیم، بهتر یاد بگیریم، بهتر معلومات‌مان را ارائه کنیم، و بهتر نمره بگیریم!

 

کلیات :

·                     برای بسیاری از دانشجویان، دانشجو بودن اولین تجربه زندگی مستقل و دور از خانه است. این به تنهایی شاید بیشتر از تحصیلات شما ارزش داشته باشد. زیرا پرورش واقعی شما از همین‌جا شروع می‌شود.

·                     زندگی دانشجویی می‌تواند موجد فشارهای روحی باشد. قبول کنید که این فشارهای روحی در زندگی حالتی طبیعی است. در این طور مواقع با دوستان خود صحبت کنید و از آنها دوری نجویید.  مطمئن باشید در کمک به روی هر کسی که تحت فشار روحی است، باز می‌باشد.

·                     چهار شرط یادگیری موفقیت‌آمیز و لذت‌بخش، که لازم است در خود آن‌ها را ایجاد و نسبت به آن‌ها آگاهی داشته باشید، عبارتند از:

۱- تمایل به یادگیری: انگیزه و هدف

۲ - یادگیری با انجام فعالیت: تمرین، اشتباه کردن، تصحیح خطا

۳ - بازخورد از طرف دیگران

۴ - درک کردن: اندیشیدن و درک آنچه آموخته شده است.

·                     مهارت‌های مدیریت زمان را یاد بگیرید و آن‌ها را به کار بندید.

·                     برای مطالعه و انجام تکالیف، مهلتی را برای خود تعیین کنید. همچنین فرصت‌هایی برای اتفاقات پیش‌بینی نشده در نظر بگیرید.

·                     درباره تجربه‌های ناموفق یادگیری خود فکر کنید و درباره آنچه باعث شده است تجربه ناموفق یادگیری پیش بیاید چند سطر بنویسید.

 

کتاب و مطالعه :

·                     مهمترین صفحات هر کتاب، ”فهرست“ و ”راهنمای موضوعی“ است. استفاده موثر از این دو قسمت را فرابگیرید.

·                     مطالعه فعال همواره با قلم همراه است. از نوشتن داخل کتاب نترسید. کتاب‌تان را خودتان شخصی کنید و آن را برای خودتان بنویسید. با کمک مداد یا ماژیک‌های رنگی یا هر وسیله دیگر، تصویری منحصر به فرد از صفحات کتاب ایجاد و در ذهن‌خود نگه دارید. فقط دقت کنید این کار را با کتاب‌های کتابخانه و امانتی انجام ندهید!

·                     برای هر مطلبی که مطالعه می‌کنید یا یاد ‌می‌گیرید، یکی از این جملات را در نظر بگیرید:

·         کاملا درک کرده‌ام.

·         کم و بیش درک کرده‌ام.

·         هنوز درک نکرده‌ام.

·                     استفاده از کتابخانه و منابع آن را به خوبی یاد بگیرید. مهارت ”اطلاعات یابی“ در کتابخانه را با تمرین در خود پرورش دهید.

·                     در کتابخانه از چشمان خود به خوبی استفاده کنید. وقتی از یک کتاب چند جلد کتاب در کتابخانه یا فهرست موضوعی کتاب‌ها موجود است، به این معنی است که آن کتاب از کتابی که تنها یک جلد از آن در کتابخانه دیده می‌شود، با اهمیت‌تر است. همچنین کتاب‌هایی که بارها تجدید چاپ شده‌اند نیز احتمالا مفید‌تر بوده‌اند. نهایتا اینکه کتاب‌هایی که از بس خوانده ‌شده‌اند، کهنه و فرسوده شده‌اند نیز باید کتاب‌های خوبی باشند و احتمالا از کتاب‌هایی که تا حالا کسی آن‌ها را به امانت نگرفته مفید‌تر هستند.

 

قبل از هر جلسه :

·                     قبل از برگزاری هر جلسه درس، از مطالبی که قرار است یاد بگیرید آگاه باشید و حتما در مورد آن پیش‌مطالعه کنید.

·                     سوالات و تمرینات آخر فصلی که قرار است مطالعه شود را بررسی کنید و تا حد ممکن سعی کنید ببینید آیا می‌توانید آن‌ها را حل کنید.

·                     قبل از شروع درس به این سوال پاسخ دهید: «تا کنون درباره این موضوع چه یاد گرفته‌ام؟»

·                     سعی کنید با پیش مطالعه، سوالاتی برای خود طرح کنید و در طول کلاس در یافتن پاسخ‌هایی برای آن‌ها باشید.

 

در طول هر جلسه :

·                     بدانید و سعی کنید کشف کنید که مدرس پس از آموزش هر مطلبی چه انتظاری از شما دارد. هدف‌های یادگیری هر مطلبی را مشخص کنید و بدانید چرا باید چیز‌های خاصی را بیاموزید.

·                     اگر یادداشت برداری می‌کنید، رونویسی نکنید. ایده‌ها و مفاهیم را در ذهن‌تان پردازش کنید و با زبان و کلمات خودتان یادداشت کنید.

·                     در مصرف کاغذ صرفه‌جویی نکنید!! صفحات را به طور کامل پر نکنید. فضای خالی کافی در صفحات باقی بگذارید تا بعدا بتوانید در آن قسمت‌ها یادداشت‌های بیشتری اضافه کنید.

·                     در هنگام یادداشت برداری با استفاده از اندازه‌های متفاوت خط، رنگ، یا هر تکنیک دیگر، به فرا‌خور مطلب، تفاوت‌های بصری ایجاد کنید. سعی کنید گوشت و استخوان به راحتی از هم قابل تشخیص باشند.

·                     در حین یادداشت برداری، سوالات و نظرات خود را حتما بنویسید. بسیاری از سوالاتی که به ذهنتان می‌آید اگر یادداشت نشوند، بعد از مدتی از ذهنتان پاک می‌شود، بی‌آنکه جوابی برایش پیدا کرده باشید.

 

پس از هر جلسه :

·                     با یادداشت‌ها و کتاب خود کاری انجام دهید. آن‌ها را در قفسه به حال خود رها نکنید.

·                     مطالبی را که آموخته‌اید مرور کنید. یادداشت‌های خود را با چند نفر دیگر از هم‌کلاسی‌هایتان رد و بدل کنید و درباره مطالب درسی با هم بحث کنید.

·                     خلاصه مطالب را تهیه کنید. همینطور «برگ تقلب» خود را با مطالب آخرین جلسه درس تکمیل و به‌روز کنید.

·                     برای موضوعات که یاد گرفته‌اید، ”نقشه ذهنی بصری“ یا ”درخت یادگیری“ یا هر ابزار دیگری که دانسته‌های شما را به صورت بصری و گرافیکی نشان می‌دهد، طرح کنید.

·                     تکالیف سنگین را به چند بخش کوچک تقسیم کنید، برای هر یک مهلتی تعیین، و هر قسمت را در زمان خود انجام دهید.

·                     به خاطر داشته باشید «همکاری و مشارکت» با «تقلب» فرق دارد. گروه‌هایی تشکیل دهید و در حل مساله‌ها و تکالیف با هم همفکری کنید و به صورت گروهی مطالعه کنید و به همدیگر کمک کنید. به این ترتیب با سرعتی باورنکردنی بر ضعف‌های خود فائق می‌آیید. ضمنا به خاطر داشته باشید که توضیح دادن یک موضوع برای یک نفر دیگر، به یادگیری شما کمک بسیار زیادی می‌کند. به خاطر بسپارید که، اما نهایتا هر نفر به تنهایی تکالیفش را به انجام برساند.

·                     یاد بگیرید که چگونه دوری فیزیکی از یکدیگر را با کمک ارتباطات الکترونیک جبران کنید. مثل استفاده از پست الکترونیک یا گروه‌های ارتباطی و میز‌گرد‌های الکترونیکی در اینترنت.

·                     بسیار دقت کنید که در گروه‌های مطالعاتی هرگز کسی را ”خیط و ضایع نکنید“، و از ”نژاد پرستی“، ”قوم پرستی“ و ”جنسیت باوری“ به شدت دوری کنید. لازم است که همگی به هم احترام بگذارند و حقوق همدیگر را رعایت کنند.

 

غیبت :

·                     طبق مقررات هر دانشجو می‌تواند تا 3 جلسه غیبت داشته باشد. و در بسیاری از موقعیت‌ها، غیبت از اختیار دانشجو خارج است؛ مثل بیماری، مشکلات شخصی، دوری از خانواده و...

·                     بعد از غیبت سعی کنید با کمک کتاب درسی، و یادداشت همکلاسی‌هایتان بلافاصله و به سرعت مطالب جلسه از دست رفته را فرا بگیرید و از قافله درس عقب نمانید. از دوستان خود به عنوان مدرس و منبع استفاده کنید.

·                     کمک به دوستان غایب توسط دیگر همکلاسی‌ها، یکی از راه‌های خودآموزی است. پس هر دو نفر سود می‌برند. به دوستان غایب خود حتما کمک کنید.

·                     سعی کنید سوالاتی را که برایتان در مورد مطالب آن جلسه غایب ایجاد می‌شود، از گروه‌ مطالعاتی و از دیگر هم‌کلاسی‌ها بپرسید و به جواب برسید. اگر موفق نشدید، حتما سوال و مشکل خود را به طور مشخص و واضح، بر روی کاغذ مکتوب کرده و با استاد خود در میان بگذارید.

·                     اگر امکان یادگیری سریع مطالب از دست رفته وجود ندارد، سعی کنید خود را با درسی که ادامه دارد تطبیق دهید و سعی نکنید تمام وقت خود را فقط برای به دست‌آوردن چیزهای از دست رفته صرف کنید، زیرا این کار باعث دورماندن از اصل موضوعات درسی می‌شود. موضوعات درسی را دنبال کنید و کم‌کم موضوعات از دست رفته را یاد بگیرید.

 

پروژه‌ها: گزارش، مقاله، و سمینار

   در بسیاری از دوره‌های تحصیلی، دانشجویان پروژه‌ یا تحقیقی انجام می‌دهند که گزارش و ارائه آن، قسمتی از نمره آنان را تشکیل می‌دهد. انجام پروژه مقدار زیادی از وقت دانشجویان را می‌گیرد، اما با صرف کمی وقت و یافتن راه‌هایی برای انجام بهتر کار و ارائه بهتر گزارش نهایی، می‌توان نتایج به مراتب بهتری کسب کرد.

·                     برای تهیه گزارش، هرچه زودتر اقدام کنید. مثلا بعد از کارهای عملی یا پس از بازدید، وقتی که مطلب هنوز در ذهنتان تازه و نو است و جزئیات آن را به خاطر دارید، تهیه گزارش و نوشتن آن بسیار ساده‌تر است.

·                     یکی از خطرات به تعویق انداختن مکتوب کردن پروژه و نگارش آن، تلنبار شدن آن است. در نتیجه زمانی که باید به مرور درس‌ها برای امتحان بپردازید، مجبور می‌شوید به گزارش خود بپردازید و با آن درگیر شوید.

·                     استفاده از نرم‌افزارهای رایانه ای، مثل نرم‌افزار Word کار شما را بسیار راحت می‌کند. شما به راحتی می‌توانید بررسی‌های متعدد و غلط‌گیری متن را بسیار سریع انجام دهید و نهایتا در وقت صرفه‌جویی می‌کنید. سعی کنید حتما تایپ کردن 10 انگشتی را نیز فرا بگیرید.

·                     قبل از هر کاری، طرحی مکتوب برای کاری که می‌خواهید انجام دهید آماده کنید. سپس مدتی روی طرح خود فکر کنید و آن را نهایی کنید. این طرح پیش‌نویس باید شامل برنامه زمانی نیز بشود.

·                     هدف کلی پروژه خود را در طرح اولیه مشخص کنید. این هدف به سوال «چرا» پاسخ می‌دهد.

·                     برای رسیدن به هدف کلی، مسیر خود را در طرح مکتوب به چند گام کوچک‌تر تقسیم کنید که هر یک از این گام‌ها خود یک هدف جزئی به حساب می‌آیند. سپس از خود بپرسید «این هدف چگونه به نتیجه می‌رسد؟» و راه خود را مشخص کنید.

·                     انتخاب یک ”عنوان“ مناسب بسیار اهمیت دارد. سعی کنید عنوان تا حد ممکن کوتاه و در عین حال گویا باشد.

·                     ”خلاصه“ یا ”چکیده“ از قسمت‌های حائز اهمیت نوشته شما است. این قسمت را پس از اینکه کار نگارش تمام شد، بنویسید. به این ترتیب مطمئن خواهید شد که قول و وعده‌های داده شده در ابتدای نوشته، دست‌یافتنی خواهند بود.

·                     در ابتدای نوشته، ”هدف“‌ خود را به‌طور شفاف و دقیق مشخص کنید.

·                     ”مقدمه“ خوب، بسیار با اهمیت است. پاراگراف‌های اول و دوم انتظارات خواننده را از گزارش یا مقاله مشخص می‌کند.

·                     هر فکر یا ایده منحصر به فرد باید در یک پاراگراف از نوشته مطرح شود. از این رو نوشته خود را به پاراگراف‌های منطقی تقسیم کنید تا استدلال شما قابل درک باشد.

·                     بسیاری از کارشناسان و اکثر مردم با نگاهی اجمالی مطالعه می‌کنند. از این رو اولین و آخرین جمله هر پاراگراف باید طوری باشد که مفهوم را منتقل کند.

·                     یک ”نتیجه‌گیری“ خوب در انتهای نوشته بسیار اهمیت دارد. بسیاری هنگام ارزیابی آخرین قسمتی که می‌خوانند بخش نتیجه‌گیری است و بر اساس آن نمره می‌دهند. از این رو هرچه بخش نتیجه‌گیری کامل‌تر و جامع‌تر باشد، نمره بهتری به آن تعلق می‌گیرد. در بخش نتیجه‌گیری قاطعانه به سوال اساسی مقاله بپردازید.

·                     حتی اگر نتایج در چکیده هم آمده باشد، باید در نتیجه‌گیری پایانی گزارش منعکس شود. این قسمت باید بیانگر اهدافی باشد که در ابتدای نوشته معرفی شده‌اند.

·                     ”پیوست“‌ها باید با دقت در انتهای نوشته قرار گیرند.

·                     روش صحیح ارجاع به ”منابع و مراجع“ را به درستی یاد بگیرید و به کار بندید.

·                     نوشته نهایی خود را قبل از تحویل، چند روزی به حال خود رها کنید تا ”بیات“ شود. سپس آن را یک مرتبه دیگر مطالعه کنید و در صورتی که در این موقع مناسب تشخیص دادید، تحویل دهید. و در صورت لزوم به رفع عیوبی که تا این موقع از نظرتان پنهان مانده بوده، اقدام کنید.

·                     در صورتی که از ارائه سمینار خجالت می‌کشید، در موقعیت‌های آرام و بدون فشار روانی درباره موضوع سمینار با همکلاس‌ها و دوستان خود صحبت کنید و سمینار را به صورت غیر رسمی برگزار و تمرین کنید.

 

آمادگی برای امتحانات :

·                     دوره کردن درس را خیلی زود، یعنی به محض اینکه مطلبی برای دوره کردن وجود داشته باشد، شروع کنید. به خاطر داشته باشید که اگر هیچ عامل تهدیدکننده‌ای ناشی از امتحان قریب‌الوقوع وجود نداشته باشد، دوره کردن لذت‌بخش‌تر است.

·                     ”مطالعه انفعالی“ خطرناک است. به این معنی که چندبار خواندن مطلبی بدون آن‌که قادر به استفاده از آن باشید، بی‌فایده است. دوره کردن زمانی سودمند است که با فعالیتی نوشتنی یا پاسخگویی به سوالات و حل مساله همراه باشد.

·                     خلاصه‌ای از دانسته‌های خود را تهیه کنید. خلاصه‌نویسی سبب می‌شود که موضوعات درسی را بتوانید دسته‌بندی کنید و بهتر به خاطر بسپارید.

·                     اوراق امتحانی، تکالیف، یادداشت‌ها و... را در طول دوره به نحو مناسبی دسته‌بندی و نگهداری کنید. (دست یافتن به آن‌ها در اواخر دوره کاری بیهوده و هراس‌آور است.)

·                     مطالعات موردی، مثال‌های به کار رفته و مساله‌هایی که در جلسات درس مطرح می‌شوند، ممکن است الگویی برای جلسات امتحان هم باشند.

·                     نسبت به بازخوردی که از انجام تکالیف کلاسی، امتحانات میان‌دوره‌ای و فعالیت‌های کلاسی دریافت می‌کنید، هوشیار باشید.

·                     راه و روش‌هایی برای خود-ارزیابی بیابید. و به طور پیوسته خود را پایش کنید.

·                     در خود-ارزیابی متوجه باشید که «ارادت زیادی به خودتان نداشته باشید!» و کار خود را بیش از ارزش واقعی آن درجه‌بندی نکنید. سعی کنید در خود-ارزیابی کار خود را سخت‌تر از مدرس ارزیابی کنید.

·                     با معیار‌های ارزیابی و نمره‌دهی امتحانات آشنا شوید و آنها را تمرین و رعایت کنید.

 

امتحانات شفاهی :

·                     امتحانات شفاهی جلسه پرسش و پاسخی است که سولات آن را بیشتر سوالات کوتاه تشکیل می‌دهد.

·                     در امتحانات شفاهی مراقب ”پرت و پلا“ گفتن باشید. در صورتی که پاسخ بی‌ربطی ابداع کنید، معمولا سوالات بعدی سخت‌تر می‌شود.

 

امتحانات کتبی :

·                     مقداری اضطراب و فشار روحی عملا سلامت‌بخش است. زیرا در اثر فشار روحی سطح آدرنالین خون بالا می‌رود و عملکرد انسان بهبود می‌یابد. پس چندان نگران اضطراب امتحان نباشید و از آن به بهترین نحو استفاده کنید.

·                     امتحانات فقط توانایی پاسخ به سوالات را اندازه‌گیری می‌کنند. این مانند هر مهارت دیگری با تمرین بهبود می‌یابد.

·                     مدیریت زمان در امتحانات بسیار اهمیت دارد. در امتحانات علاوه بر دانش و دانسته‌های دانشجویان، مدیریت زمان آنان نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

·                     قبل از پاسخگویی به هر سوال، آن را چندین بار بخوانید. هر چند دقیقه یک‌بار از خود بپرسید «آیا به سوالات آن‌طور که از من خواسته شده پاسخ می‌دهم؟»

·                     اگر در سوالی با مشکلی روبه‌رو شدید، سوال بعدی را بخوانید. دقت کنید که آنچه اهمیت دارد نمره آوردن از کل ورقه امتحانی است، نه نمره آوردن از یک سوال.

·                     تمیزی و پاکیزگی و رعایت نظم و ترتیب در نگارش پاسخ‌ها، بدون شک اثر خوبی بر ذهن تصحیح‌کنند اوراق شما می‌گذارد و منجر به کسب نمره بهتری می‌شود. سعی کنید پاسخ‌نامه شما ظاهری منزه و منظم داشته باشد و چشم‌نواز باشد.

·                     ممتحنان هم انسان هستند. آنها دوست دارند به شما نمره خوبی بدهند و فقط به دنبال اشتباهات شما نیستند. اما بهترین نمره را به پاسخ‌های مشخص و کامل می‌دهند.

·                     در انتهای جلسه امتحان پاسخ‌های خود را مرور کنید. مطالعه دقیق و دوباره ورق امتحانی می‌تواند

نظرات شما عزیزان: